ΠΕΝΤΗΚΟCΤΑΡΙΟ
Πεντηκοστάριο ονομάζεται η περίοδος η οποία αρχίζει την Κυριακή του Πάσχα και λήγει την Κυριακή της Πεντηκοστής, περιλαμβάνει δηλαδή 50 ημέρες. Αργότερα, όμως, στην περίοδο αυτή συμπεριλήφθηκε και η εβδομάδα μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων. Η πρώτη εβδομάδα του Πεντηκοσταρίου ονομάζεται Διακαινήσιμος (από τις λέξεις δια + καινός = νέος).
Κυριακή του αγίου Πάσχα. Η Ανάστασις του Κυρίου.
Την ημέρα αυτή η Εκκλησία εορτάζει το άγιο Πάσχα, δηλαδή την Ανάσταση του Ιησού Χριστού. Ο Χριστός αναστήθηκε από τους νεκρούς τρεις ημέρες μετά την Σταύρωσή Του και την κάθοδό Του στον Άδη (βλ. Τριώδιο, Μ. Παρασκευή και Μ. Σάββατο), δηλαδή μία ημέρα μετά την εορτή του εβραικού πάσχα, και εμφανίσθηκε πρώτα στις μυροφόρες γυναίκες (βλ. κατωτέρω, Κυριακή των μυροφόρων) αλλά και στους μαθητές Του.
Το εβραϊκό Πάσχα (= διάβαση, πέρασμα) ήταν μια εορτή η οποία γινόταν κατά την πρώτη πανσέληνο της εαρινής ισημερίας, ημέρα Σάββατο και υπενθύμιζε στους Εβραίους το θαυματουργικό πέρασμα του λαού τους από την Ερυθρά θάλασσα και την απελευθέρωσή τους από την αιχμαλωσία των Αιγυπτίων επί εποχής Μωυσή (βλ. 4 Σεπτεμβρίου).
Έτσι και το χριστιανικό Πάσχα συμβολίζει το πέρασμα στην νέα εποχή που έφερε ο Χριστός με την Ανάστασή Του στον άνθρωπο και την λύτρωση που επέφερε σ’ αυτόν από το προπατορικό αμάρτημα και την αιχμαλωσία του θανάτου. Επειδή η Ανάσταση συνέβη την επομένη ημέρα του Σαββάτου, καθορίσθηκε από την Εκκλησία να ονομάζεται η ημέρα αυτή Κυριακή προς τιμήν του Κυρίου, ενώ μετατέθηκε σε αυτήν η αργία του Σαββάτου που καθόριζε πριν ο μωσαϊκός νόμος.
Διακαινήσιμος Εβδομάδα.
Δευτέρα της Διακαινησίμου.
Την ημέρα αυτή έχει θεσπισθεί από την Εκκλησία να γίνεται μεταφορά των εορτών οι οποίες συμπίπτουν κατά την περίοδο της Τεσσαρακοστής και πιο συγκεκριμένα: 1) του Αγίου Γεωργίου του Τροπαιοφόρου (βλ. 23 Απριλίου), 2) του Αποστόλου και Ευαγγελιστού Μάρκου (βλ. 25 Απριλίου), 3) του Αγίου Γρηγορίου Ε΄ (βλ. 10 Απριλίου) καθώς και 4) άλλων κατά τόπους εορτών διαφόρων Αγίων.
Τρίτη της Διακαινησίμου. Της προς την εν Άθω μονήν των Ιβήρων παραδόξου ελεύσεως της εικόνος της Υπεραγίας Θεοτόκου της Πορταϊτίσσης, οσίων Παταπίου, Νίκωνος και Υπομονής, νεομαρτύρων Ραφαήλ, Νικολάου και Ειρήνης.
Μία θαυματουργή εικόνα της Παναγίας ανήκε σε μια χήρα η οποία ζούσε στην Νίκαια της Μ. Ασίας κατά την εποχή της Εικονομαχίας (βλ. Τριώδιο, Α΄ Κυριακή Νηστειών) επί αυτοκρατορίας Θεοφίλου, αλλά αναγκάσθηκε να την ρίξει στην θάλασσα για να την σώσει από την καταστροφική μανία των εικονομάχων. Αργότερα, το 1004 μ.Χ., η εικόνα εμφανίσθηκε θαυματουργικά επάνω από τα κύματα της θάλασσας σε κάποια απόσταση από την μονή των Ιβήρων του Αγίου Όρους. Τότε ο Όσιος Γαβριήλ ο Ίβηρ (βλ. 13 Μαΐου) μετέβη εκεί, την παρέλαβε και την μετέφερε στην μονή, όπου και βρίσκεται έως σήμερα. Κατόπιν επονομάσθηκε Παναγία η Πορταΐτισσα, επειδή τοποθετήθηκε σε ιδιαίτερο ναό δίπλα στην πόρτα, την πύλη, της μονής για να την προστατεύει.
Στην μονή του Οσίου Παταπίου, η οποία ιδρύθηκε επάνω στο όρος που βρίσκεται κοντά στο Λουτράκι της Κορινθίας, φυλάσσονται μέχρι σήμερα τα τίμια λείψανα των Οσίων Παταπίου (βλ. 8 Δεκεμβρίου), Υπομονής (βλ. 29 Μαΐου) και Νίκωνος του νέου. Τα λείψανα αυτά ήταν κρυμμένα από την εποχή της Τουρκοκρατίας μέσα στο εκκλησάκι που υπήρχε σε σπήλαιο του όρους και ανακαλύφθηκαν από έναν ιερέα ο οποίος λειτουργούσε εκεί και θέλησε κάποτε να διευρύνει λίγο τον χώρο του ιερού βήματος.
Για τους νεομάρτυρες Αγίους Ραφαήλ, Νικόλαο και Ειρήνη βλ. 9 Απριλίου.
Τετάρτη της Διακαινησίμου. Οσίων Θεοχάρους και Αποστόλου, πάντων των εν Σινά αββάδων, πατέρων και μοναχών.
Οι Όσιοι Θεοχάρης, ο οποίος υπήρξε διδάσκαλος του Νικολάου Σκουφά, ενός εκ των ιδρυτών της Φιλικής Εταιρείας, και Απόστολος ήταν αδέλφια, έζησαν στην Άρτα βίο ευσεβή και απεβίωσαν ειρηνικά ο πρώτος το 1845 μ.Χ., ενώ ο δεύτερος μερικά χρόνια αργότερα.
Οι αββάδες, πατέρες και μοναχοί, οι οποίοι αγίασαν ζώντας ασκητικά στο όρος Σινά και στις περιοχές Ραϊθώ και Φαράν, είναι οι εξής:
Οι Σιναΐτες μάρτυρες Όσιοι Βενιαμίν ο Ραϊθινός, Δόμνος ο Ρωμαίος, Ευσέβιος ο εν Θωλά, Ηλίας ο εν Αζή, Ησαΐας, Θεόδουλος α΄, Θεόδουλος β΄ (βλ. 14 Ιανουαρίου), Ιερεμίας ο εν Ραϊθώ, Ισαάκ ο εν Σαλαήλ, Ιωάννης, Ιωσήφ ο Ραϊθινός, Μακάριος, Μάρκος, Παύλος, Παύλος ο Πετραίος, Πρόκλος ο εν Βηθραμβή, Σάββας, Σέργιος ο εν Ραϊθώ, Υπάτιος ο εν Γεθ και Ψώης ο εν Ραϊθώ. (Εορτάζουν και στις 14 Ιανουαρίου).
Επίσης, οι μάρτυρες Άγιοι Αναστάσιος, Ιωάννης ο Αθηναίος, Σιλουανός ο εν Παλιστίνη καθώς και 13 ανώνυμοι Σιναΐτες. Ο επίσκοπος Φαράν Άγιος Νετράς και οι Όσιοι Αβραάμιος ο Δενδρίτης, Αμμούν ο Ραϊθινός, Αναστάσιος, ο οποίος υπήρξε ο συγγραφέας των «Διηγήσεων», Αναστάσιος ο Ραϊθινός, Ανδρέας ο Ραϊθινός, Γεώργιος, ο οποίος ήταν αδελφός του Οσίου Ιωάννη της Κλίμακος, Γεώργιος ο Βυζάντιος, Γεώργιος ο Γαδημήτης, Γεώργιος ο Φαρανίτης, Δανιήλ ο Φαρανίτης, Δουλάς Α΄, ο οποίος υπήρξε ηγούμενος της μονής Σινά, Δουλάς ο Προεστώς, Ελισσαίος ο Αρμένιος, Επιφάνιος ο έγκλειστος, Ζαχαρίας ο Γεραρίτης, Ησύχιος ο της βάτου, Ησύχιος ο Χορηβίτης, Ιγνάτιος ο εκ Κρήτης, Ιουστινιανός ο βασιλόπαιδας, Ιωάννης ο Κιλικιανός, Ιωάννης ο Σαββαΐτης, Λογγίνος ο Ίσαυρος, Μάρκος ο καλλιγράφος, Μαρτύριος, ο οποίος υπήρξε πνευματικός του Οσίου Ιωάννη της Κλίμακος, Ματθαίος ο Πελοποννήσιος, Ματθίας ο Αρανδουλίτης, Ματόης ο Ραϊθινός, Μεγέθιος ο ταπεινός, Μιχαήλ ο Ιβηρίτης, Νίκανδρος ο μυροβλύτης, Νίκων ο Σιναΐτης, Νιστερώος ο Ραϊθινός, Ξόιος ο Θηβαίος, Ορέντιος ο Θαυμαστός, Πέτρος ο Πιονίτης, Σάββας ο Θεσσαλονικέας, Σεραπίων ο πνευματικός, Σέργιος ο αναχωρητής, Στέφανος ο Βυζάντιος, Στέφανος ο Κυπριώτης, Στέφανος του Μαλωχά, Στέφανος ο Χωρηβίτης, Στρατήγιος ο έγκλειστος, Συμεών ο πεντάγλωσσος, Φιλόθεος ο νηπτικός και Χριστοφόρος ο Ρωμαίος.
Παρασκευή της Διακαινησίμου: Ακολουθία της Ζωοδόχου Πηγής.
Την ημέρα αυτή έχει θεσπισθεί από την Εκκλησία να τελείται η ακολουθία της Ζωοδόχου Πηγής, εις μνήμην των δεύτερων εγκαινίων του ομώνυμου ναού της Κων/πολης, τα οποία έγιναν το 1835 μ.Χ. από τον πατριάρχη Κωνστάντιο Β΄ επάνω στα θεμέλια του αρχικού ναού. Ο ναός αυτός ιδρύθηκε αρχικά επί αυτοκρατορίας Λέοντος Α΄ (457-474 μ.Χ.), ενώ δίπλα του βρισκόταν μία πηγή της οποίας το νερό επιτελούσε θεραπείες στους ασθενείς με την θαυματουργική χάρη της Θεοτόκου στην οποία αυτός ήταν αφιερωμένος.
Α΄ Κυριακή μετά το Άγιο Πάσχα: Η ψηλάφησις των πληγών του Κυρίου υπό του αποστόλου Θωμά, νεομαρτύρων Γεωργίου, Μανουήλ, Θεοδώρου, Γεωργίου, Μιχαήλ και Νικήτα.
Για την ψηλάφιση των πληγών του Ιησού Χριστού μετά την Ανάστασή Του από τον Απόστολο Θωμά βλ. 6 Οκτωβρίου.
Για τους Αγίους Γεώργιο α΄, Μανουήλ, Θεόδωρο, Γεώργιο β΄ και Μιχαήλ βλ. 6 Απριλίου.
Για τον Άγιο Νικήτα βλ. 4 Απριλίου.
Δευτέρα μετά την Κυριακή του Αγίου Θωμά: Μνήμη ευρέσεως της θαυματουργού εικόνος Θεοτόκου της Χρυσαφιτίσσης.
Η εύρεση της θαυματουργής αυτής εικόνας της Θεοτόκου, η οποία επονομάσθηκε Χρυσαφίτισσα, έγινε στην Μονεμβασία.
Β΄ Κυριακή μετά το Άγιο Πάσχα: Μνήμη των αγίων Μυροφόρων.
Την ημέρα αυτή έχει θεσπισθεί από την Εκκλησία η μνήμη των αγίων γυναικών οι οποίες αποκαλούνται μυροφόρες, επειδή άλειψαν με μύρο το σώμα του Ιησού Χριστού μετά την αποκαθήλωσή Του από τον Σταυρό και πριν την ταφή Του, και είναι οι εξής Αγίες: Μαρία η Μαγδαληνή, Μαρία του Κλωπά, Ιωάννα του Χουζά, Σαλώμη (βλ. 22 Ιουλίου, 23 Μαΐου, 27 Ιουνίου και 3 Αυγούστου αντίστοιχα), Σωσάννα καθώς και μερικές άλλες. Μαζί με τις μυροφόρες γυναίκες συνεορτάζουν την ημέρα αυτή και οι δύο κρυφοί μαθητές του Χριστούμ ο Ιωσήφ ο από Αριμαθαίας (εορτάζει και στις 31 Ιουλίου) και ο φαρισαίος Νικόδημος, οι οποίοι ετέλεσαν την αποκαθήλωση και την ταφή Του (βλ. Τριώδιο, Μεγάλη Παρασκευή).
Γ΄ Κυριακή μετά το Άγιο Πάσχα: Μνήμη πάντων των εν Θεσ/νίκη αγίων.
Την ημέρα αυτή επιτελείται μνήμη όλων των Αγίων οι οποίοι αποτελούν καύχημα για την πόλη της Θεσ/νίκης.
Κυριακή του Παραλύτου: Μνήμη νεομάρτυρος Θεοδώρου του Βυζαντίου του νέου και οσίου Γερασίμου του εξ Ευβοίας.
(βλ. Ιωάν. ε΄ 1-15, όπου αναφέρεται η θεραπεία του παραλύτου από τον Ιησού Χριστό στην κολυμβήθρα του Σιλωάμ ή Βησθεδά).
Για τον Άγιο Θεόδωρο τον Βυζάντιο τον νέο βλ. 17 Φεβρουαρίου.
Για τον Όσιο Γεράσιμο τον εξ Ευβοίας βλ. 7 Δεκεμβρίου.
Τετάρτη της Μεσοπεντηκοστής.
(Η ημέρα αυτή βρίσκεται στην μέση του χρονικού διαστήματος των 50 ημερών από το Πάσχα έως την Πεντηκοστή).
Κυριακή της Σαμαρείτιδος.
(βλ. Ιωάν. δ΄ 5-42, όπου αναφέρεται η συνάντηση του Ιησού Χριστό με την Σαμαρείτιδα, την μετέπειτα Αγία Φωτεινή, για την οποία βλ. 26 Φεβρουαρίου).
Κυριακή του Τυφλού.
(βλ. Ιωάν. θ΄ 1-40, όπου αναφέρεται η θεραπεία του εκ γενετής τυφλού από τον Ιησού Χριστό).
Τετάρτη προ της Αναλήψεως: Μνήμη ευρέσεως της θεομητορικής εικόνος της Υπαπαντής.
Την ημέρα αυτή, κατά την οποία γίνεται απόδοση της εορτής του Πάσχα, επιτελείται και μνήμη για την εύρεση της ιερής εικόνας της Υπαπαντής στην Καλαμάτα.
Πέμπτη της Αναλήψεως.
Ο Ιησούς Χριστός σαράντα ημέρες μετά την Ανάστασή Του εμφανίσθηκε και πάλι ενώπιον των μαθητών Του στην Ιερουσαλήμ και συνομίλησε με αυτούς. Έπειτα μετέβησαν όλοι μαζί στην Βηθανία και στο όρος των Ελαιών, όπου έγινε ενώπιόν των η Ανάληψή Του στους ουρανούς, κατά την οποία ο Ιησούς αφού ευλόγησε τους μαθητές, ανυψώθηκε από το έδαφος προς τα επάνω, μέχρις ότου χάθηκε στον ουρανό, ενώ στην συνέχεια οι μαθητές επέστρεψαν χαρούμενοι στην Ιερουσαλήμ.
Ζ΄ Κυριακή μετά το Άγιο Πάσχα: Μνήμη των 318 αγίων και θεοφόρων πατέρων της Α΄ οικουμενικής συνόδου, οσίου Αλεξάνδρου επισκόπου Θεσ/νίκης.
Για την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο αλλά και για τον επίσκοπο Θεσ/νίκης Όσιο Αλέξανδρο βλ. 28 Μαΐου.
Σάββατο των κεκοιμημένων (Ψυχοσάββατο).
Την ημέρα αυτή έχει θεσπισθεί από την Εκκλησία να γίνεται μνημόσυνο για όλους τους κεκοιμημένους χριστιανούς οι οποίοι απεβίωσαν σε διάφορες εποχές και αναμένουν την τελική κρίση κατά την Δευτέρα Παρουσία του Χριστού επί της γης.
Κυριακή της Αγίας Πεντηκοστής.
Δέκα ημέρες μετά την Ανάληψη του Ιησού Χριστού και συνολικά πενήντα ημέρες μετά την Ανάστασή Του η Παναγία, οι Απόστολοι και οι υπόλοιποι μαθητές Του συγκεντώθηκαν στο υπερώο μιας οικίας στην Ιερουσαλήμ. Εκείνη την ημέρα, την Πεντηκοστή, επισυνέβη η επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος σε αυτούς, όπως τους είχε υποσχεθεί ο Ιησούς Χριστός. Αρχικά ακούσθηκε από τον ουρανό ένας ήχος σαν βίαιη πνοή και εκάλυψε όλη την οικία, ενώ επάνω από τις κεφαλές των εμφανίσθηκαν κάτι σαν γλώσσες φωτιάς. Τότε όλοι οι μαθητές δέχθηκαν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος και άρχισαν να κηρύττουν τον θείο λόγο σε διάφορες γλώσσες. Το γεγονός αυτό έκανε τους συγκεντρωμένους Ιουδαίους, οι οποίοι προήρχοντο από διάφορα κράτη της τότε οικουμένης, να απορούν για το πώς ήταν δυνατόν να ακούει το κήρυγμα ο καθένας στην δική του γλώσσα. Έπειτα έλαβε τον λόγο ο Απόστολος Πέτρος και αφού εκήρυξε στο συγκεντρωμένο πλήθος, προσήλθαν και βαπτίσθηκαν ως χριστιανοί περίπου 3.000 άνθρωποι.
Δευτέρα μετά την Αγία Πεντηκοστή: του Αγίου Πνεύματος.
Την επομένη ημέρα της Πεντηκοστής η Εκκλησία εορτάζει το Άγιο Πνεύμα, το οποίο αποτελεί μετά τον Πατέρα και τον Υιό το τρίτο πρόσωπο της αδιαίρετης Αγίας Τριάδας. Το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται από τον Θεό-Πατέρα, αποκαλείται ζωοποιό, ενώ είναι ομότιμο, ομοούσιο και ομόδοξο προς τα άλλα δύο πρόσωπα της Αγίας Τριάδας. Κατά την βάπτιση του Ιησού Χριστού από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο εμφανίσθηκε ως περιστέρι (βλ. 6 Ιανουαρίου, Θεοφάνεια), ενώ στην Πεντηκοστή (βλ. ανωτέρω) παρουσιάσθηκε ως γλώσσες φωτιάς επάνω από τις κεφαλές των μαθητών. Συμβολική απεικόνιση της Αγίας Τριάδας υπάρχει στο βιβλίο της Γένεσης στην Παλαιά Διαθήκη κατά την περιγραφή της φιλοξενίας του Αβραάμ (βλ. 9 Οκτωβρίου), όπου ο πατριάρχης αυτός εφιλοξένησε στην σκηνή του και συνομίλησε με τρεις Αγγέλους.
Κυριακή των Αγίων Πάντων.
Την ημέρα αυτή έχει θεσπισθεί από την Εκκλησία να γίνεται μνήμη πάντων των αγίων, των οσίων, των δικαίων και των προφητών, ανδρών και γυναικών, καθώς επίσης και των Αγγέλων αλλά και της Υπεραγίας Θεοτόκου.
Κυριακή μετά την των Αγίων Πάντων: Μνήμη πάντων των εν Αγίω Όρει οσίων πατέρων, σύναξις 23 αγίων Λεσβίων γυναικών.
Την ημέρα αυτή η Εκκλησία έχει θεσπίσει να γίνεται μνήμη πάντων των οσίων πατέρων, αλλά και ιεραρχών και μαρτύρων, οι οποίοι ασκήτευσαν στο Άγιον Όρος διάγοντας βίο ευσεβή και ενάρετο.
Η Σύναξη, δηλαδή η συνάθροιση των πιστών προς εορτασμό, γίνεται από την Εκκλησία προς τιμήν των 23 Αγίων γυναικών οι οποίες κατάγονται από την Λέσβο.
ΙΑ΄ Κυριακή μετά το Άγιο Πάσχα: Μνήμη πάντων των νεομαρτύρων.
Την ημέρα αυτή έχει θεσπισθεί από την Εκκλησία να γίνεται μνήμη πάντων των νεομαρτύρων, δηλαδή των νεότερων αγίων και οσίων οι οποίοι από την εποχή της άλωσης της Κων/πολης από τους Τούρκους το 1453 μ.Χ. και έπειτα ομολόγησαν την χριστιανική τους πίστη και απεβίωσαν μαρτυρικά για αυτήν.
